Thời gian gần đây, những vụ việc ‘bắt cóc online’ tinh vi đã gây ra sự quan ngại lớn về sự kết nối trong gia đình và hiểm họa từ thế giới ảo. Các đối tượng giả danh công an hoặc cơ quan chức năng để lừa gạt, yêu cầu nạn nhân dàn dựng kịch bản bắt cóc, tống tiền. Điều này đặt ra câu hỏi về mức độ an toàn của không gian mạng và sự cần thiết của việc tăng cường giáo dục về an toàn mạng cho người dùng, đặc biệt là lứa tuổi trẻ vị thành niên.
Thế giới mạng, nơi vốn được xem là không gian học tập, kết nối và giải trí, đang dần trở thành ‘vùng xám’ tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. Theo Báo cáo của Văn phòng Tổng Y sĩ Hoa Kỳ, năm 2023, có 95% thanh thiếu niên Mỹ từ 13-17 tuổi sử dụng mạng xã hội, trong đó hơn một phần ba dùng gần như liên tục. Điều này cho thấy sự phụ thuộc lớn của giới trẻ vào mạng xã hội và tiềm năng rủi ro mà họ có thể gặp phải.
Tổ chức Common Sense Media của Mỹ cũng đưa ra số liệu năm 2025, khoảng 70% thanh thiếu niên Mỹ từng dùng AI (trí tuệ nhân tạo) để ‘trút bầu tâm sự’. Và hơn 30% nói rằng, họ chia sẻ chuyện nghiêm túc với AI còn hơn với người thật. Điều này đặt ra câu hỏi về sự thay đổi trong cách giao tiếp của giới trẻ và mối quan hệ của họ với người lớn.
Tại Việt Nam, báo cáo của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – năm 2022 chỉ ra, 82% trẻ từ 12-13 tuổi và 93% trẻ từ 14-15 tuổi dùng Internet hàng ngày. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng cảnh báo thanh thiếu niên Việt Nam hiện dùng mạng xã hội trung bình 5-7 giờ mỗi ngày. Điều này cho thấy sự phổ biến của mạng xã hội trong cuộc sống hàng ngày của giới trẻ Việt Nam.
Chuyên gia giáo dục, Phó Viện trưởng Viện Học tập suốt đời Tống Liên Anh chia sẻ, sự đứt gãy trong kết nối gia đình ở thời đại mạng bùng nổ như hiện nay không còn là chuyện hiếm. Điều này đòi hỏi sự quan tâm và giải pháp từ gia đình và xã hội để tăng cường kết nối và giáo dục cho giới trẻ.
Chuyên gia Tống Liên Anh đưa ra lời khuyên trong vấn đề giáo dục ở gia đình: ‘Đôi khi, một bữa cơm không có điện thoại, một buổi tối đi bộ cùng nhau, hay chỉ là cùng con xem lại một bộ phim cũ cũng đủ tạo nên kết nối. Tôi thường khuyên phụ huynh hãy học cách hỏi con về cảm xúc chứ đừng chỉ hỏi về điểm số hay thành tích. Một câu như ‘Hôm nay con có vui không?’, ‘Có điều gì làm con mệt không?’ tưởng đơn giản, nhưng lại có thể mở ra cánh cửa để cha mẹ bước vào thế giới tâm tư đầy bí mật và xáo trộn của trẻ một cách rất tự nhiên.
Chuyên gia giáo dục Tống Liên Anh cho rằng, thế giới mạng xã hội đang có sức hút lớn với trẻ. Trẻ sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ với một người lạ trên mạng, chứ không phải bố mẹ. Mạng xã hội có nguy cơ tạo ra khoảng trống lớn giữa bố mẹ và con cái, đồng thời tạo ra chuỗi đứt gãy trong các mối quan hệ trong gia đình, khi các thành viên đều muốn dùng điện thoại, lướt mạng hơn là cùng nhau chuyện trò.
Trước những thách thức này, việc tăng cường giáo dục về an toàn mạng, cũng như kỹ năng giao tiếp và kết nối trong gia đình trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Cần có những giải pháp đồng bộ từ gia đình, nhà trường và xã hội để giúp giới trẻ sử dụng mạng xã hội một cách an toàn và có trách nhiệm.