Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hà, chuyên gia tâm lý, Khoa học và Công nghệ giáo dục tại Đại học Bách Khoa Hà Nội, đã lên tiếng cảnh báo về những kẻ xấu có khả năng tạo ra các kịch bản tinh vi nhằm thao túng tâm lý trẻ em. Chúng thường sử dụng việc lắng nghe và đồng cảm để nhanh chóng xây dựng lòng tin, sau đó từ từ điều khiển tâm lý của trẻ. Điều này có thể xảy ra với bất kỳ đứa trẻ nào, không phân biệt tuổi tác hay hoàn cảnh.
Mới đây, trường hợp của một bé gái 13 tuổi ở Tây Hồ, Hà Nội, may mắn được tìm thấy tại TP.HCM sau 3 ngày mất tích, đã gây nên sự quan tâm lớn từ dư luận. Cùng với đó, Công an phường Việt Hưng, Hà Nội, cũng đã phối hợp với Phòng Cảnh sát hình sự, Công an thành phố Hà Nội, kịp thời ngăn chặn một vụ ‘bắt cóc online’ với thủ đoạn nhắm vào học sinh và sinh viên.
Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hà, cho rằng khi một đứa trẻ bị lừa, nhiều người thường phản ứng bằng cách trách móc: ‘Sao ngây thơ thế?’, ‘Thiếu kỹ năng sống à?’, hoặc thậm chí quay sang chỉ trích bố mẹ: ‘Dạy con kiểu gì vậy?’. Tuy nhiên, ông cho rằng thực tế, những kẻ xấu thường tạo ra các kịch bản tinh vi với những đòn thao túng tâm lý được tính toán từng câu chữ, khiến bất kỳ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành nạn nhân.
Trong vài tháng qua tại Việt Nam, đã có những trường hợp trẻ em bị lừa đảo bằng lời nói, ép buộc tự lột đồ, tự quay clip nhạy cảm, hoặc thậm chí tự bỏ nhà đi đến một nơi xa lạ. Những kẻ xấu sử dụng đòn tâm lý khiến trẻ tin rằng mình vi phạm pháp luật, dính líu đến một việc kinh khủng và rơi vào thế bị động, hoảng loạn. Chúng cấm trẻ nói với bố mẹ, đe dọa: ‘Nếu cháu nói ra, cả gia đình sẽ gặp nguy hiểm. Chỉ có chú mới giúp được cháu thôi.’
Khi đó, trẻ sẽ hoảng sợ và rơi vào trạng thái cô độc, hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ lừa đảo và thực hiện các hành vi theo hướng dẫn của chúng. Chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh con em chúng ta ngày càng tiếp xúc sớm với một thế giới phức tạp, việc nhận diện các yếu tố khiến con dễ bị thao túng tâm lý là vô cùng quan trọng.
Thao túng tâm lý, với các hình thức tinh vi như phủ nhận thực tế hay lợi dụng tình cảm, có thể đẩy trẻ đến những tổn thương sâu sắc như rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc vướng vào các cạm bẫy lừa đảo trực tuyến. Để nhận diện được nguy cơ từ đặc điểm tâm lý của trẻ, môi trường gia đình và các mối quan hệ xung quanh, chuyên gia chỉ ra một số dấu hiệu.
Về phía bản thân trẻ, các em đang trong giai đoạn phát triển, khiến một số đặc điểm tâm lý tự nhiên có thể trở thành điểm yếu để kẻ xấu khai thác. Trẻ có xu hướng tin người lạ hơn người nhà, vì sợ bị cha mẹ la mắng, phán xét. Điều này khiến con dễ dàng tin vào những lời hứa hẹn, dụ dỗ hoặc cả những lời đe dọa tinh vi từ bên ngoài.
Ví dụ thực tế là nhiều trẻ vị thành niên ở Việt Nam đã bị cuốn vào các ‘trend’ nguy hiểm trên mạng xã hội, gây ra hậu quả tâm lý nặng nề vì không được định hướng kịp thời. Trẻ có lòng tự trọng thấp, hay lo âu và có xu hướng tự đổ lỗi cho bản thân thường dễ bị thao túng nhất. Kẻ xấu sẽ lợi dụng tâm lý này để khiến trẻ cảm thấy tội lỗi và phải nghe theo lời chúng để ‘chuộc lỗi’.
Đặc biệt, những trẻ có sự ngưỡng mộ quá mức với một ai đó, như bạn bè hoặc người nổi tiếng, cũng rất dễ bị lợi dụng. Những đặc điểm này sẽ trở nên nguy hiểm hơn khi đặt trong một môi trường gia đình thiếu sự hỗ trợ với con cái.
Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hà, cũng chỉ ra rằng gia đình là nền tảng hình thành sức đề kháng tâm lý của trẻ, nhưng có một số kiểu gia đình có thể làm tăng nguy cơ con bị thao túng. Đó là gia đình thiếu quan tâm, kết nối với con cái; gia đình thường xuyên xung đột hoặc đổ vỡ; gia đình có khoảng cách thế hệ lớn.
Cha mẹ cần lưu ý các dấu hiệu cảnh báo sớm về sự thay đổi của con. Trẻ có thể trở nên khép kín, ít nói, hoặc ngược lại, cáu kỉnh, hung hăng bất thường. Lo âu, sợ hãi quá mức khi không được dùng điện thoại hoặc khi nhắc đến một người bạn/mối quan hệ nào đó.
Phụ huynh cũng nên lắng nghe, không phán xét, tôn trọng cảm xúc của con, dù đó là những chuyện nhỏ nhặt nhất. Đồng thời, dạy con về quyền riêng tư cơ thể, về các hình thức thao túng tâm lý. Bằng cách xây dựng một mái ấm tin cậy, trang bị cho con kiến thức và kỹ năng cần thiết, cha mẹ chính là lá chắn vững chắc nhất giúp con phát triển một cách lành mạnh và an toàn.
Nếu nhận thấy các dấu hiệu bất ổn kéo dài, phụ huynh không nên ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia tâm lý gia đình để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.