Thời gian gần đây, những vụ việc ‘bắt cóc online’ tinh vi đã gây ra sự quan ngại lớn về sự kết nối trong gia đình và hiểm họa từ thế giới ảo. Các đối tượng giả danh công an hoặc cơ quan chức năng để lừa gạt, yêu cầu nạn nhân dàn dựng kịch bản bắt cóc, tống tiền. Điều này đặt ra câu hỏi về mức độ an toàn của không gian mạng và sự cần thiết của việc tăng cường giáo dục về an toàn mạng cho người dùng, đặc biệt là lứa tuổi trẻ vị thành niên.

Thế giới mạng, nơi vốn được xem là không gian học tập, kết nối và giải trí, đang dần trở thành ‘vùng xám’ tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. Theo Báo cáo của Văn phòng Tổng Y sĩ Hoa Kỳ, năm 2023, có 95% thanh thiếu niên Mỹ từ 13-17 tuổi sử dụng mạng xã hội, trong đó hơn một phần ba dùng gần như liên tục. Điều này cho thấy sự phụ thuộc lớn của giới trẻ vào mạng xã hội và tiềm năng rủi ro mà họ có thể gặp phải.

Tổ chức Common Sense Media của Mỹ cũng đưa ra số liệu năm 2025, khoảng 70% thanh thiếu niên Mỹ từng dùng AI (trí tuệ nhân tạo) để ‘trút bầu tâm sự’. Và hơn 30% nói rằng, họ chia sẻ chuyện nghiêm túc với AI còn hơn với người thật. Điều này đặt ra câu hỏi về sự thay đổi trong cách giao tiếp của giới trẻ và mối quan hệ của họ với người lớn.

Tại Việt Nam, báo cáo của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – năm 2022 chỉ ra, 82% trẻ từ 12-13 tuổi và 93% trẻ từ 14-15 tuổi dùng Internet hàng ngày. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng cảnh báo thanh thiếu niên Việt Nam hiện dùng mạng xã hội trung bình 5-7 giờ mỗi ngày. Điều này cho thấy sự phổ biến của mạng xã hội trong cuộc sống hàng ngày của giới trẻ Việt Nam.

Chuyên gia giáo dục, Phó Viện trưởng Viện Học tập suốt đời Tống Liên Anh chia sẻ, sự đứt gãy trong kết nối gia đình ở thời đại mạng bùng nổ như hiện nay không còn là chuyện hiếm. Điều này đòi hỏi sự quan tâm và giải pháp từ gia đình và xã hội để tăng cường kết nối và giáo dục cho giới trẻ.

Chuyên gia Tống Liên Anh đưa ra lời khuyên trong vấn đề giáo dục ở gia đình: ‘Đôi khi, một bữa cơm không có điện thoại, một buổi tối đi bộ cùng nhau, hay chỉ là cùng con xem lại một bộ phim cũ cũng đủ tạo nên kết nối. Tôi thường khuyên phụ huynh hãy học cách hỏi con về cảm xúc chứ đừng chỉ hỏi về điểm số hay thành tích. Một câu như ‘Hôm nay con có vui không?’, ‘Có điều gì làm con mệt không?’ tưởng đơn giản, nhưng lại có thể mở ra cánh cửa để cha mẹ bước vào thế giới tâm tư đầy bí mật và xáo trộn của trẻ một cách rất tự nhiên.

Chuyên gia giáo dục Tống Liên Anh cho rằng, thế giới mạng xã hội đang có sức hút lớn với trẻ. Trẻ sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ với một người lạ trên mạng, chứ không phải bố mẹ. Mạng xã hội có nguy cơ tạo ra khoảng trống lớn giữa bố mẹ và con cái, đồng thời tạo ra chuỗi đứt gãy trong các mối quan hệ trong gia đình, khi các thành viên đều muốn dùng điện thoại, lướt mạng hơn là cùng nhau chuyện trò.

Trước những thách thức này, việc tăng cường giáo dục về an toàn mạng, cũng như kỹ năng giao tiếp và kết nối trong gia đình trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Cần có những giải pháp đồng bộ từ gia đình, nhà trường và xã hội để giúp giới trẻ sử dụng mạng xã hội một cách an toàn và có trách nhiệm.

Công an thành phố Hồ Chí Minh gần đây đã tăng cường cảnh báo về các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’ nhắm vào học sinh và sinh viên. Mặc dù nhiều nạn nhân có kiến thức về công nghệ, nhưng sự thiếu kinh nghiệm trong việc nhận diện các chiêu trò lừa đảo đã khiến họ trở thành mục tiêu của các đối tượng lừa đảo.

Một trường hợp gần đây điển hình cho loại hình lừa đảo này là trường hợp của sinh viên L.T.K.Y, 20 tuổi, ngụ phường Bảy Hiền, thành phố Hồ Chí Minh. Y. bắt đầu bằng một cuộc gọi từ người tự xưng là nhân viên giao hàng của Shopee, yêu cầu kết bạn trên Zalo. Sau đó, một người tự xưng là công an đã gọi video qua Zalo, nói rằng Y. liên quan đến một đường dây ma túy và rửa tiền. Người này yêu cầu Y. cài đặt phần mềm ‘Zoom Workplace’ và đăng nhập bằng mã riêng để ‘làm việc nội bộ’. Trong quá trình ‘làm việc’, các đối tượng đã biết rằng Y. muốn đi du học Mỹ và yêu cầu Y. chuyển khoản hơn 800 triệu đồng vào tài khoản ngân hàng mà chúng chỉ định để ‘chứng minh tài chính’.

Các đối tượng lừa đảo thường tiếp cận nạn nhân thông qua tin nhắn, cuộc gọi hoặc video call. Chúng thường giả danh là cán bộ công an và nói rằng đang xử lý một vụ án liên quan đến nạn nhân, chẳng hạn như rửa tiền, buôn bán ma túy, hoặc gian lận tài chính. Qua đó, chúng cố gắng tạo ra sự hoang mang và sợ hãi trong tâm lý của người bị hại. Khi nạn nhân bắt đầu cảm thấy lo sợ, chúng sẽ yêu cầu người đó ‘hợp tác điều tra’ bằng cách rời khỏi nơi ở và đến thuê một phòng khách sạn hoặc nhà nghỉ, ở yên một chỗ.

Thượng tá Lê Duy Sâm, Phó Trưởng phòng Cảnh sát Hình sự, Công an thành phố Hồ Chí Minh, đã cảnh báo rằng học sinh, sinh viên và người trẻ cần trang bị kỹ năng nhận diện các chiêu trò lừa đảo và cảnh giác cao độ trước mọi yêu cầu bất thường qua mạng. Ông nhấn mạnh rằng đừng để ‘màn hình điện thoại’ trở thành công cụ dẫn dắt cuộc đời bạn rơi vào tay kẻ xấu.

Công an thành phố Hồ Chí Minh đã giải cứu nhiều nạn nhân trong các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’ và tiếp tục cảnh báo người dân cần cẩn thận khi nhận được các cuộc gọi hoặc tin nhắn lạ. Bất kỳ cuộc gọi nào mạo danh cán bộ công an, viện kiểm sát, yêu cầu cài phần mềm, chuyển tiền hoặc thuê khách sạn… đều có thể là lừa đảo. Do đó, người dân cần nâng cao cảnh giác và không nên tin tưởng vào những yêu cầu bất thường từ người lạ qua mạng.