Đây là đề xuất được Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đưa ra tại Diễn đàn Quỹ đầu tư Khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam 2022 (Vietnam Venture Summit 2022) sáng ngày 19/12. Sự kiện do Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia Việt Nam (NIC), Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Quỹ đầu tư Golden Gate Ventures tổ chức với chủ đề “Dịch chuyển dòng vốn toàn cầu”.

VIỆT NAM NẰM TRONG TAM GIÁC VÀNG KHỞI NGHIỆP ĐÔNG NAM Á

Phát biểu khai mạc diễn đàn, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết giai đoạn 2020 – 2022, số vốn đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đạt gần 2 tỷ USD. Riêng 6 tháng đầu năm 2022, tổng số thương vụ đầu tư thành công tại Việt Nam chiếm 19% số thương vụ của toàn khu vực Đông Nam Á.

“Điều này cho thấy hoạt động khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam đang ngày càng thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư quốc tế, và trong khu vực”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc NIC, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm toàn cầu đã chứng kiến sự sụt giảm rõ rệt trong năm nay và Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Trong 9 tháng đầu năm 2022 đầu tư vào lĩnh vực công nghệ tại Việt Nam giảm nhẹ so với năm kỷ lục 2021 nhưng vẫn duy trì ở mức trước Covid.

Tổng số vốn đầu tư đã giảm 17,9% với tổng giá trị là 494,208 triệu USD so với 602,25 triệu USD của năm 2021, đồng thời số thương vụ đầu tư trong khoảng thời gian này là 94 thương vụ, giảm 13% so với cùng kỳ năm 2021.

Mặc dù giảm về số vốn và số lượng các thương vụ, song theo Giám đốc NIC, số lượng các thương vụ đầu tư cho giai đoạn sau của các doanh nghiệp là không thay đổi. Giai đoạn này đã chứng kiến kỷ lục về số lượng thương vụ có quy mô từ 10 đến 50 triệu USD với tổng cộng 10 khoản đầu tư, gần bằng với cả năm 2021.

“Điều này cho thấy các doanh nghiệp đã huy động vốn ở vòng Pre-A và Series A vào năm ngoái đã có sự tăng trưởng và bước tiếp vào giai đoạn tiếp theo của sự phát triển”, ông Huy nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, số lượng thương vụ trong phạm vi từ 3 triệu đến 10 triệu USD hoặc trong phạm vi lớn hơn 50 triệu USD được báo cáo là vẫn giữ nguyên so với cùng kỳ năm 2021. Ngoài ra, các khoản đầu tư trong phạm vi từ 500 nghìn USD đến 3 triệu USD chiếm số lượng lớn nhất với 30 thương vụ trong tổng số các khoản đầu tư, mặc dù có sự suy giảm lên tới 20% so với cùng kỳ năm ngoái. Số lượng thương vụ đầu tư vòng Pre-Seed (giá trị nhỏ hơn 500 nghìn đô) đã giảm 19%, còn 30 thương vụ so với 37 thương vụ của cùng kỳ năm 2021.

Theo ông Vinnie Lauria, Nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Golden Gate Ventures, với những diễn biến gần đây của thị trường, Việt Nam đang chứng tỏ là trụ cột thứ ba của tam giác vàng khởi nghiệp Đông Nam Á.

“Sự cộng sinh của các thị trường Singapore, Indonesia, và Việt Nam sẽ mở ra cơ hội tăng trưởng tiếp theo cho Đông Nam Á. Đây cũng là 3 trụ cột trong tam giác vàng khởi nghiệp. Sức mạnh của bộ ba này sẽ khiến Đông Nam Á trở thành thỏi nam châm thu hút dòng vốn đầu tư toàn cầu”, ông Vinnie nhấn mạnh.

VỐN TOÀN CẦU DỊCH CHUYỂN

Trong bối cảnh xu hướng đầu tư toàn cầu có nhiều thay đổi sâu sắc, dòng vốn đầu tư có sự dịch chuyển mạnh mẽ giữa các khu vực và quốc gia. Theo đó, các cơ hội đầu tư trở nên khó khăn hơn đối với cả các startups và các nhà đầu tư.

Theo phân tích của Crunchbase News, tổng vốn đầu tư mạo hiểm toàn cầu trong quý 3/2022 là 81 tỷ USD, giảm 90 tỷ USD (53%) so với năm trước và 40 tỷ USD (33%) so với quý trước. Tại Đông Nam Á, thị trường đầu tư khởi nghiệp sáng tạo thu hút 3,72 tỷ USD trong quý 32022, giảm 36,4% so với cùng kỳ năm trước và giảm 22% so với quý 2/2022.

Mặc dù tổng giá trị đầu tư giảm sút, nhưng thị trường Đông Nam Á vẫn được đánh giá là tiềm năng. Trong đó, một số yếu tố khiến Việt Nam trở thành điểm sáng thu hút đầu tư bao gồm sự ổn định về chính trị, lực lượng lao động trẻ và có trình độ học vấn cao, cơ sở hạ tầng phát triển, kỹ năng số hóa và khả năng đổi mới sáng tạo… Bên cạnh đó, Việt Nam được xem là “đất lành” cho dòng vốn FDI chất lượng cao nhất là khi các doanh nghiệp quốc tế lớn đang tìm kiếm cơ hội đầu tư nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng và hạn chế việc quá phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Đặc biệt, Việt Nam đang ở một bước ngoặt quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế.

Để đón dòng vốn đầu tư nước ngoài nói chung và vốn từ các quỹ đầu tư nói riêng, Việt Nam tiếp tục tập trung xây dựng xây dựng, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách thúc đẩy thị trường vốn theo hướng phù hợp với cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế.

Tại Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030 do Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành cũng đã đề ra định hướng rà soát, sửa đổi thể chế về đầu tư khởi nghiệp sáng tạo theo hướng tạo thuận lợi cho các hoạt động góp vốn, mua cổ phần, mua bán sáp nhập doanh nghiệp công nghệ.

Tuy nhiên, để thúc đẩy dòng vốn đầu tư vào lĩnh vực đổi mới sáng tạo, theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, thời gian tới, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ nghiên cứu, báo cáo khả năng xây dựng Luật Đầu tư mạo hiểm.

“Cùng với đó, Bộ sẽ đề xuất cơ chế thành lập quỹ hỗ trợ cho đổi mới sáng tạo huy động từ nguồn vốn xã hội hóa, không sử dụng ngân sách nhà nước với mục tiêu hỗ trợ nhanh chóng, hiệu quả cho các dự án khởi nghiệp sáng tạo tiềm năng”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

#box1671437997328{background-color:#caeccd}

Theo CNBC, các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Đông Nam Á được dự báo sẽ kén chọn hơn trong năm 2023 trong bối cảnh định giá doanh nghiệp giảm xuống và một loạt thách thức kinh tế đã kéo tụt tăng trưởng của doanh nghiệp trong năm 2022.

“Kỷ nguyên tín dụng nới lỏng đã qua rồi”, ông Yinglan Tan, CEO tại quỹ đầu tư mạo hiểm Insignia Ventures Partners có trụ sở tại Singapore, nhận xét.

Theo ông Jefrey Joe, nhà đồng sáng lập tại quỹ Alpha JWC Ventures của Indonesia, điều đáng quan tâm nhất trong năm 2023 là các doanh nghiệp sẽ tăng trưởng, bảo vệ mức định giá và tồn tại trong môi trường đầy thách thức ra sao.

Theo dữ liệu từ công ty dữ liệu Crunchbase, trong 3 quý đầu năm 2022, tổng số vốn đầu tư mạo hiểm mà các doanh nghiệp trên toàn cầu huy động được chỉ là 369 tỷ USD, thấp hơn nhiều so với kỷ lục gần 680 tỷ USD của cả năm ngoái. Năm 2021, vốn đầu tư mạo hiểm được thực hiện tăng 98% so với năm 2020.

“Theo quan sát của chúng tôi, số vốn đầu tư mạo hiểm được các quỹ Đông Nam Á triển khai đã giảm khoảng 25-30% trong năm nay. Mức giảm thậm chí còn lớn hơn ở Indonesia. Sự sụt giảm này diễn ra chủ yếu trong các vòng gọi vốn từ Series B trở về sau”, ông Gavin Teo, một quản lý tại Altara Ventures, cho biết.

Trên thực tế, hầu hết các quỹ đầu tư mạo hiểm đều đã triển khai vốn đầu tư trong năm qua nhưng họ chủ yếu tìm kiếm những cơ hội đầu tư thật tốt.

“Thực ra chúng tôi có thể chủ động và quyết liệt triển khai vốn, nhưng quan trọng là với mức định giá như thế nào”, ông Joe của Alpha JWC Ventures nói.

Từ đầu năm nay, cổ phiếu công nghệ đồng loạt giảm giá trong bối cảnh lãi suất tăng và kết quả kinh doanh gây thất vọng. Trong khi đó, hầu hết startup Đông Nam Á vẫn chưa có lãi. Những cái tên điển hình như Sea Group và Grab vẫn đang lỗ hàng tỷ USD mỗi năm.

“Trong 10 năm qua, thế giới đầu tư bao trùm tâm lý FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội)”, ông Peng. T Ong, người đồng sáng lập kiêm quản lý tại Monk’s Hill Ventures, nhận xét.

Ông cho rằng các nhà đầu tư tên tuổi rót tiền vào sàn giao dịch tiền ảo vừa phá sản FTX thời gian qua cũng vì “sợ bỏ lỡ cơ hội”.

Vốn hóa của các công ty công nghệ Đông Nam Á cũng đã giảm đáng kể từ khi niêm yết cổ phiếu. Đơn cử, vốn hóa của công ty thương mại điện tử khổng lồ Sea (Singapore) – công ty mẹ của Shopee, hiện đang niêm yết tại sàn chứng khoán New York (Mỹ) – đã giảm từ hơn 200 tỷ USD vào cuối năm ngoái xuống chỉ còn khoảng 30 tỷ USD. Định giá của công ty GoTo cũng đã giảm hơn 75% từ mức 28 tỷ USD kể từ khi niêm yết tại Jakarta hồi tháng 4. Còn giá trị của Grab đã giảm 69% so với định giá khoảng 40 tỷ USD ban đầu kể từ khi niêm yết vào tháng 12/2021.

“Chúng ta đã trở về thực tại. Tất cả đều phải tiến lên: Bạn cần phải có một lộ trình để có lãi. Bạn mặc định phải sống (default alive)”, ông Ong nói, đề cập tới cụm từ “default alive” chỉ các công ty có thể có lợi nhuận trước khi cạn tiền. “Bạn cần phải có lãi góp (contribution margin) dương. Điều này lẽ ra nên được quan tâm từ lâu nhưng chúng ta đã bị cuốn quá sâu vào vòng quay vốn đầu tư”.

Tuy nhiên, nhiều người cho rằng môi trường huy động vốn bị siết chặt này thực tế là một phép thử để chứng tỏ tính bền vững của mô hình kinh doanh và nhu cầu trong từng lĩnh vực.

“Những công ty thực sự vượt qua mùa đông này sẽ chứng tỏ là những công ty sống sót trong bối cảnh thị trường đi xuống. Vì vậy, theo một cách nào đó, thị trường đang giúp ích rất nhiều cho chúng ta”, bà Jessica Koh, giám đốc đầu tư của Vertex Ventures nói.

Một số lĩnh vực như thương mại điện tử nhanh đã chứng kiến sự suy tàn khi nhu cầu bị thử thách trong bối cảnh hiện nay. Các công ty thương mại điện tử nhanh hứa hẹn giao hàng tới tay người mua trong vòng chưa đầy 30 phút sau khi đặt hàng. Tuy nhiên, thời gian qua, nhiều công ty hoạt động trong lĩnh vực này đã phải dừng hoạt động. Đơn cử là công ty thương mại điện tử nhanh Bananas của Indonesia hồi tháng 10 thông báo sẽ ngừng hoạt động dù mới chỉ ra mắt được 10 tháng.

“Rõ ràng, với dòng vốn đang bị siết chặt, những công ty nào chưa sẵn sàng vượt qua môi trường đầy thách thức sẽ lộ diện rõ ràng hơn”, ông Tan của Insignia nói.

Yinglan Tan, Giám đốc điều hành và đối tác quản lý sáng lập tại Insignia Ventures Partners có trụ sở tại Singapore cho biết: “Kỷ nguyên kiếm tiền dễ dàng đã trở thành quá khứ”.

“Điều quan trọng nhất cần chú ý trong năm tới là cách các công ty sẽ phát triển, bảo vệ giá trị của họ và tồn tại trong môi trường đầy thách thức”, Jeffrey Joe, đồng sáng lập và đối tác quản lý tại Alpha JWC Ventures có trụ sở tại Indonesia cho biết.

Theo công ty dữ liệu Crunchbase, các công ty khởi nghiệp chỉ huy động được 369 tỷ USD vốn đầu tư mạo hiểm trong ba quý đầu năm 2022, khác xa so với toàn bộ kỳ tích phá kỷ lục năm ngoái với 679,4 tỷ USD được đầu tư trên toàn cầu – tăng 98% so với cùng kỳ năm trước đó.

Không phải là các quỹ đầu tư “hết tiền”, mà theo Jussi Salovaara, đồng sáng lập và đối tác quản lý của Châu Á tại Antler cho biết: “Hầu hết các quỹ đều có vốn để triển khai, nhưng họ đang tìm kiếm, cân nhắc các cơ hội đầu tư”.

Theo dữ liệu từ nền tảng dữ liệu thị trường tư nhân PitchBook, các quỹ đầu tư mạo hiểm đã huy động được 151 tỷ USD trong ba quý đầu năm nay – tức là số tiền họ có và sẵn sàng đầu tư đã vượt quá các khoản huy động vốn cả năm trước đó.

Sequoia Đông Nam Á đã huy động được 850 triệu USD vào tháng 6, East Ventures đã huy động được 550 triệu USD trong tháng 7 và Insignia Ventures Partners đã huy động được 516 triệu USD trong tháng 8.

BỊ CUỐN VÀO VÒNG QUAY TIỀN TỆ

Các cổ phiếu công nghệ đã sụt giảm từ đầu năm trong bối cảnh lãi suất tăng và kết quả thu nhập đáng thất vọng. Startup ở Đông Nam Á phần lớn vẫn chưa có lãi, với những cái tên như Sea Group và Grab đang có tổng thiệt hại hàng tỷ USD hàng năm.

“Trong 10 năm qua, làn sóng đầu tư FOMO đã gia tăng”, Peng. T Ong, đồng sáng lập và đối tác quản lý tại Monk’s Hill Ventures nói và đề cập đến cách các nhà đầu tư tên tuổi đổ tiền vào sàn giao dịch tiền điện tử FTX đã sụp đổ vì hội chứng “sợ bỏ lỡ” (FOMO).

Các công ty công nghệ Đông Nam Á đã mất hầu hết giá trị kể từ khi lên sàn. Gã khổng lồ thương mại điện tử và giá trị vốn hóa thị trường của Sea được niêm yết trên NYSE ở mức khoảng 30 tỷ USD, giảm so với mức hơn 200 tỷ USD vào cuối năm ngoái.

Mức định giá 400 nghìn tỷ rupiah (28 tỷ USD) của GoTo đã giảm hơn 75% kể từ khi lên sàn ở Jakarta vào tháng 4, trong khi Grab đã mất 69% so với mức định giá ban đầu khoảng 40 tỷ USD kể từ khi ra mắt vào tháng 12 năm 2021.

Các công ty đầu tư mạo hiểm đã và đang thúc đẩy các công ty trong danh mục đầu tư của họ mở rộng đường băng lợi nhuận, vì sự không chắc chắn đang ở phía trước.

“Các nhà đầu tư đang dành nhiều thời gian và vốn để hỗ trợ các công ty trong danh mục đầu tư nâng cao hiệu quả sử dụng vốn của họ”, Tan của Insignia cho biết.

“Không phải là chúng tôi không quan tâm đến [khả năng sinh lời]”, Joe của Alpha JWC Ventures cho biết. “Nhưng hầu như không có công ty khởi nghiệp nào có lãi trong 5 năm đầu tiên. Có lẽ cần thay đổi suy nghĩ là thận trọng hơn trong việc phát triển. Họ không cần phải có lãi ngay bây giờ, miễn là họ sử dụng vốn hiệu quả và có kinh tế đơn vị vững mạnh”.

SỰ SỐNG CÒN CỦA KẺ MẠNH NHẤT

Tan của Insignia cho biết bối cảnh gây quỹ khó khăn hơn là phép thử cho thấy tính bền vững thực sự của các mô hình kinh doanh và nhu cầu của ngành.

“Những công ty thực sự tồn tại qua mùa đông này sẽ chứng tỏ là những công ty sống sót sau tình trạng thị trường đi xuống. Vì vậy, theo một cách nào đó, thị trường đang làm rất nhiều việc cho chúng tôi”, Jessica Koh, giám đốc đầu tư của Vertex Ventures cho biết.

Một số lĩnh vực như thương mại nhanh đã chứng kiến thương vong. Thương mại nhanh hứa hẹn sẽ đặt hàng đến tận tay khách hàng trong vòng chưa đầy 30 phút.

Công ty thương mại nhanh Bananas của Indonesia đã thông báo vào tháng 10 rằng họ sẽ đóng cửa hoạt động kinh doanh cửa hàng tạp hóa điện tử sau khi nền kinh tế không hoạt động. Nền tảng lần đầu tiên ra mắt vào tháng Giêng.

Công ty tạp hóa điện tử HappyFresh có trụ sở tại Indonesia đã ngừng hoạt động tại Malaysia sau 7 năm, trong khi Grab ngừng dịch vụ thương mại nhanh GrabMart Kilat tại Indonesia. Trên bình diện quốc tế, một số công ty – Gopuff, Gorillas, Jiffy, Getir, Zapp và Buyk – đã tuyên bố đóng cửa, thay đổi chiến lược hoặc sa thải nhân viên.

“Mô hình thương mại nhanh trong 15 phút ở Đông Nam Á rất khó khăn vì tính kinh tế đơn vị rất tiêu cực. Kích thước giỏ hàng và quy mô đơn đặt hàng khá nhỏ”, Teo của Altara Ventures cho biết.

Với tình hình dòng tiền hiện nay, ngày càng rõ những công ty nào chưa sẵn sàng với môi trường đầy thách thức.