Đánh giá về nỗ lực giải ngân vốn đầu tư công thời gian qua, chia sẻ tại hội thảo chuyên đề 3 với chủ đề “Đẩy nhanh tiến độ giải ngân và nâng cao hiệu quả đầu tư công tạo động lực tăng trưởng kinh tế năm 2023” trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Việt Nam lần thứ 5, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) Nguyễn Quốc Hiệp cho hay từ đầu năm 2022 và tiếp đến cả năm 2023, chủ trương của Chính phủ Việt Nam là tập trung đẩy mạnh đầu tư công để phục hồi và phát triển kinh tế, quyết tâm rất cao của Chính phủ thể hiện rất rõ là nguồn vốn luôn sẵn sàng, đồng thời luôn đôn đốc quyết liệt các bộ, ngành, địa phương thực hiện chỉ tiêu kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công.

Mặc dù vậy, kế hoạch giải ngân đầu tư công của chúng ta vẫn không đáp ứng được yêu cầu. Dẫn chứng số liệu thống kê của Bộ Kế hoạch & Đầu tư tính đến 30/11, giải ngân kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước là 338 nghìn tỷ chỉ đạt 58,33% kế hoạch năm mặc dù kế hoạch được chuẩn bị là 550 nghìn tỷ, ông Hiệp bày tỏ sự băn khoăn.

“Đây thật sự là một vấn đề đáng ngạc nhiên, bởi có tiền mà không tiêu được?”, ông Hiệp nêu rõ.

Chỉ rõ hai nguyên nhân gây nên ách tắc giải ngân, Chủ tịch VACC, cho rằng thứ nhất,thủ tục đầu tư và thanh quyết toán của các dự án còn có một số vấn đề cần khắc phục, tháo gỡ.

Cụ thể, các cơ chế thủ tục đầu tư đã được cải thiện khá nhiều mặc dù đây đó vẫn còn những vướng mắc về giải phóng mặt bằng, mỏ vật liệu, thủ tục đầu tư…

Tuy nhiên, “hiện việc chuẩn bị hồ sơ dự án như khảo sát, thiết kế dự toán … còn sơ sài chưa đảm bảo tiến độ và chất lượng nên đang là một khó khăn cho việc triển khai. Từ chỗ hồ sơ khảo sát thiết kế chuẩn bị dự án còn sai lệch nên trong quá trình triển khai thực hiện sẽ có thay đổi, phát sinh”, ông Hiệp phân tích. Do có những phát sinh nên thủ tục thanh toán trở lên phức tạp, mất thời gian, các Ban Quản lý dự án, chủ đầu tư đều ngần ngại xử lý.

Do đó, “cần nâng cao chất lượng, đẩy nhanh hơn nữa khâu chuẩn bị dự án và có cơ chế rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn của các Ban Quản lý dự án, chủ đầu tư trong việc ký thanh toán và xử lý phát sinh để tạo điều kiện cho các nhà thầu”, Chủ tịch VACC đề nghị.

Thứ hai, liên quan trực tiếp đến các nhà thầu xây dựng – đây là lực lượng cuối cùng sử dụng vốn đầu tư công, khi các nhà thầu thực hiện được khối lượng lớn tức giải ngân sẽ nhanh.

Tuy nhiên hiện các nhà thầu đang rất khó khăn, vướng mắc – đó là vấn đề đơn giá, định mức. “Nhiều yếu tố để tính giá ca máy như thời gian khấu hao, chi phí sửa chữa, lương thợ… đều áp dụng theo quy định từ thời kế hoạch bao cấp. Đơn giá ca máy thậm chí vẫn được áp dụng từ thời Liên Xô, vô cùng lạc hậu”, Chủ tịch VACC giãi bày.

Để minh chứng cho những khó khăn này, ông Hiệp đưa ra dẫn chứng như công tác đắp nền đường đơn giá là 16.000đ/m3 thực tế phải thuê khoán là 30.000đ/m3; hay công tác đắp cấp phối đá dăm theo định mức dự toán là 35.000đ/m3 giá thực tế thi công là 120.000đ/m3…

Đáng nói, một số công tác chưa có trong định mức, gồm: công tác lắp đặt cáp treo cầu dây văng, cầu dây võng, công tác gia công lắp đặt vòm cầu thếp, khoan cọc qua hang động casteur, rút cừ ngầm trong nước… Nguyên nhân do trước đây chúng ta còn lạc hậu trong công nghệ xây dựng nên chưa có các định mức này!

Từ việc thiếu hụt một số định mức, đơn giá, hay bất cập so với thực tế (do các địa phương công bố đơn giá) nên các nhà thầu đang rất khó khăn.

“Có nhà thầu như Vinaconex vừa bắt đầu triển khai gói thầu cao tốc Mai Sơn – Quế Lộ khi so sánh đơn giá gói thầu được duyệt và chi phí thực tế phải triển khai đã thấy chắc sẽ phải lỗ khoảng 40% nhưng không làm thì không có việc cho cán bộ nhân viên”, ông Hiệp nói.

Cùng với đó, hiện nay theo quy định chỉ định thầu – các gói thầu được chỉ định ở giai đoạn 2 đều phải tiết kiệm cắt giảm 5% so với dự toán gói thầu. Đây sẽ là một khó khăn nữa cho các nhà thầu trong việc tính toán chi phí vì bản thân các đơn giá định mức đã thấp và thiếu hụt như vậy nay lại tiết kiệm thêm 5% sẽ là khó chồng thêm khó.

Chính vì những lý do trên nên một số công ty xây dựng xác định là không tham gia nhận thầu các công trình vốn đầu tư công vì tâm lý e ngại này mặc dù công việc giờ cũng rất khó khăn.

Theo đó, các đơn vị dự thầu được đề nghị đến văn phòng ACV để nhận lại hồ sơ đề xuất tài chính và giải tỏa bảo đảm dự thầu theo quy định pháp luật về đấu thầu. Sau khi cập nhật lại các điều kiện mời thầu, gói thầu này sẽ được tổ chức đấu thầu lại và ít nhất phải mất thêm 45 ngày. Sau khi đấu thầu chọn được nhà thầu sẽ xác định rõ tiến độ của gói thầu.

Đây là gói thầu có giá trị lớn nhất trong tất cả các gói thầu của công trình nhà ga hành khách Cảng Hàng không quốc tế Long Thành giai đoạn 1 tại Đồng Nai.

Trước đó, gói thầu này được đấu thầu rộng rãi quốc tế, không qua mạng, phương thức một giai đoạn hai túi hồ sơ.

Thời gian phát hành hồ sơ mời thầu từ cuối tháng 9 đến lần gia hạn cuối cùng để đóng thầu vào cuối tháng 11/2022.

Nhà thầu trúng thầu sẽ thực hiện hợp đồng trong thời gian 33 tháng, loại hợp đồng trọn gói và đơn giá cố định.

Tuy nhiên, theo lãnh đạo ACV, căn cứ tại khoản 1, Điều 17 của Luật đấu thầu thì tất cả hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất không đáp ứng được các yêu cầu của hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu nên phải hủy thầu để đấu thầu lại từ đầu.

Được biết, khi ACV tổ chức hội nghị tiền đấu thầu để tạo điều kiện cho bên mời thầu trả lời các yêu cầu làm rõ hồ sơ mời thầu đã thu hút gần 10 nhà thầu đến từ Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam tham dự. Tuy nhiên, đến thời điểm đóng thầu vào ngày 8/11, chỉ có 1 nhà thầu nộp hồ sơ dự thầu.

Hạng mục nhà ga hành khách sân bay Quốc tế Long Thành có công suất 25 triệu hành khách/năm. Đơn vị tư vấn thiết kế phần thân nhà ga là Liên danh tư vấn Heerim (Hàn Quốc) – Arup (Anh) – Aurecon (Úc) – ADPi (Pháp). Theo đó, Heerim phụ trách phần thiết kế kiến trúc, cảnh quan; Arup thiết kế kết cấu; Aurecon phụ trách thiết kế cơ điện và ADPi thiết kế phần thiết bị, dây chuyền khai thác.

Trước đó, lãnh đạo ACV dự báo công tác lựa chọn nhà thầu phần thân nhà ga sẽ gặp một số khó khăn, thách thức, bởi nhà thầu vừa phải bảo đảm yêu cầu tiêu chuẩn cao của nhà ga hành khách cảng hàng không mang tầm quốc tế, vừa phải bảo đảm đơn giá cạnh tranh, định mức cho công trình.

Thực tiễn đang áp dụng một hệ thống đơn giá định mức cho các dự án xây dựng ở các cấp tiêu chuẩn khác nhau làm nảy sinh những khó khăn.

Theo kế hoạch dự kiến của ACV, tháng 12/2022 sẽ khởi công các hạng mục của nhà ga và khu bay như đường băng, đường lăn, sân đỗ tàu bay.